Bardzo lubię filmy i książki oparte na faktach,  pobudza to ciekawość i wzmaga zainteresowanie kiedy mamy świadomość, że to nie tylko fikcja literacka. Nawet jeżeli coś jest słabo napisane, to fakt, że było inspirowane prawdziwymi wydarzeniami stawiam na równi z umiejętnościami pisarskimi autora, a czasami nawet wyżej. Oczywiście - sposób w jaki się ową historię przedstawi jest bardzo ważny, ale nie najważniejszy. Tak było w przypadku książki, którą mam zamiar Wam teraz przedstawić. Można by przyczepić się zapewne do wielu mankamentów, ale im dalej poznajemy historię autorki, tym mniej ważne wydaje się narracja, czy słownictwo.

Początkowo myślałam, że będzie to zwykła powieść, inspirowana tylko wydarzeniami z przeszłości pewnej kobiety. Nie sądziłam, że autorka jest właśnie tą kobietą i że opowiada wszystko to, co wydarzyło się naprawdę. Wszystko. Dzieli się z nami każdą emocją, każdym dialogiem, każdą myślą jakby to był pamiętnik, w którym skrupulatnie opisuje wszystkie szczegóły z tych siedmiu dni jej życia i wypowiedziane słowa. I faktycznie, Elva spisała pierw wszystko w swoim dzienniku, nie sądząc że później wyda na jego podstawie książkę.

 

CHCE SPOJRZEĆ CI W OCZY

Thordis Elva, Tom Stranger 

 

Jak już wspomniałam, nie do końca wiedziałam czego się spodziewać. Poznałam tylko opis książki, który prezentuje nam wydawca - nie poświęciłam zbytnio czasu żeby zrobić research. Domyślałam się tylko, że nie będzie to lekka lektura. No bo słowa "opowieść o gwałcie i drodze ku przebaczeniu" zamieszczone na okładce, sugerują tylko jedno - ogromne emocje. I tak rzeczywiście było. Szczególnie jak odkryłam, że to wszystko to wyznania ofiary i oprawcy gwałtu.

Zaczynamy czytać książkę jak każdą inną. Mamy barwne opisy otoczenia, dialogi, humor, mnóstwo refleksji, nieco za dużo dumania nad swoim losem, co w przypadku fikcji literackiej mocno przeszkadza i powoli drażni. A jednak gdy odkrywamy, że to nie fikcja a prawdziwe odczucia autorki, przestaje nas to irytować. Całość nabiera nowego wymiaru. A my, kobiety, odczuwamy nagle głęboką więź z autorką i w pełni ją rozumiemy i popieramy.


Thordis Elva to islandzka aktywistka, dziennikarka, pisarka, scenarzystka, która w wieku 16 lat miała krótki romans z 18 letnim Tomem, Australijczykiem przebywającym w Islandii na wymianie. Połączyło ich głębokie i szalone uczucie. Niestety po pewnym szkolnym balu, Tom wyrządził Elvie najgorszą możliwą krzywdę, jaką mężczyzna może wyrządzić kobiecie. To nie są żadne spoilery z mojej strony - te informacje są ogólnie dostępne, choć głównie w języku angielskim, jak tylko wpiszecie ich imiona w wyszukiwarkę. Ta książka to pewien manifest - manifest do kobiet, do mężczyzn - do wszystkich. Manifest, który pokazuje nam jaką ogromną siłę i moc ma przebaczenie w naszym życiu.

Elva po wielu latach spotyka się z Tomem, jej gwałcicielem. Utrzymują od jakiegoś czasu kontakt mailowy. Rozmawiają na temat poczucia winy, na temat bólu i nieszczęścia, na temat tego co się wydarzyło. Dla Thordis to pewien rodzaj spowiedzi, oczyszczenia, rozprawienia z przeszłością, a dla Toma to rodzaj kary, na którą uważa że zdecydowanie zasłużył. Historia w książce rozpoczyna się od momentu, kiedy autorka leci do Kapsztadu, gdzie ma się spotkać z Tomem. Mają tam spędzić tydzień,  rozmawiać, wypominać sobie grzechy, poznać się na nowo i koniec końców... wybaczyć?

Wyobrażacie to sobie? Co myślicie, gdy słyszycie o gwałcie? Jakie emocje budzi w Was ofiara, a jakie oprawca? Choć nadal w wielu miejscach na świecie stygmatyzuje się osoby będące ofiarą gwałtu, często też zarzuca się im rozpustność, zachęcanie, obsceniczne zachowania, to jednak nie znajdujemy w sobie ani krzty zrozumienia dla tego, kto dopuścił się takiego czynu. Tak samo jak w przypadku pedofilii, tak w przypadku wykorzystywania seksualnego dorosłych nie rozumiemy i nie chcemy rozumieć oprawców. To jest naturalne.

Decyzja Thordis dotycząca nawiązania kontaktu z Tomem, spotkania z nim i chęci wybaczenia, jest z jednej strony bulwersująca. Jestem przekonana, że poczynania kobiety zbudziły sporo kontrowersji i ożywioną dyskusję. Choć Tom okazał się wspaniałym mężczyzną, który po prostu popełnił błąd, to nadal dopuścił się gwałtu. Nawet jeżeli nie wiedział w tamtym momencie (a także długo po), że popełnia przestępstwo, to nic nie usprawiedliwia tamtej wyrządzonej krzywdy. Szczególnie, gdy czytamy wyznania Elvy, jej wspomnienia przepełnione bólem i złością. Widzimy wyraźnie jak tamten czyn zmienił jej życie, jak ją zniszczył. Jeden wieczór, z osobą którą kochała...

Nie chcę więcej zdradzać, bo musicie same się przekonać, jak niezwykła jest ta książka. Jaką ma ogromną moc i przekaz. Skłoniła mnie do bardzo, bardzo wielu refleksji. Z resztą już w przypadku pisania mojej pracy magisterskiej dotyczącej pedofilii, wiele myślałam na temat stygmatyzacji ofiar i oprawców. Jakie to jest mylące, nazywanie każda osobę, która wykorzystała seksualnie dziecko pedofilem, choć w istocie nie ma żadnych zaburzeń, albo gdy słysząc słowo gwałciciel, wyobrażamy sobie zwyrodnialca. W żaden sposób nie usprawiedliwiam nikogo, ani żadnego z tych przestępstw, po prostu interesuje mnie bardzo ten aspekt.

Na stronach owej książki doświadczamy niesamowitego procesu przebaczania a także dostrzegania własnych błędów. Tom Stranger jest winny. Dopuścił się tego, czego się dopuścił i nic tego nie zmieni. Nie tylko Elva musiała wybaczyć Tomowi - on musiał wybaczyć sobie, aby być w stanie w jakikolwiek sposób zadośćuczynić za swoje winy (dodam, że za współudział w wydaniu książki, za udział w wywiadach i filmikach, Tom nie zarabia pieniędzy). Książkę wydali wspólnie i choć składa się przede wszystkim na narracje Thordis, to odnajdujemy tu również autentyczne fragmenty z pamiętnika Toma, dotyczące chwil w Kapsztadzie. To niesamowita, ogromna dawka emocji. Czujemy złość, smutek, ogromny ból i radość razem z "bohaterami". Dla kogoś może to być zbyt wiele. Sama na początku myślałam "kurde po co dzielić się tym ze światem?", czy Elva nie wystarczająco dużo przeszła, żeby na nowo wszystko przeżywać? Czy to nie jest zbyt bulwersująca decyzja? W pewnym sensie ochrona gwałcicieli, skoro bywają warci przebaczenia?

  
I’ve been asked why I didn’t press charges immediately, and the simple answer to that question is that I was a 16-year-old girl with naive notions about rape. Rapes were committed by armed lunatics, the kind of sensationalised monsters you saw on TV and read about in the papers. The fact that Tom wasn’t a monster, but a person who made an awful decision, made it harder for me to see his crime for what it was. That way, the demonisation of perpetrators in mainstream media got in the way of my recovery. By the time I was able to identify what had happened to me as rape, Tom had moved to the other side of the planet, far from the jurisdiction of the Icelandic police. 


Każdy z nas oceni tę książkę, zanim jeszcze zacznie ją czytać. To jest naturalny mechanizm, gdy słyszymy że ofiara chce przebaczyć oprawcy i opowiedzieć o tym światu. Jak można to wybaczyć? Jak można w jakikolwiek sposób usprawiedliwić taki czyn? Jednak gdy przeczytamy tę książkę, rozumiemy że to wcale nie o sam proces gwałtu tu chodzi i zdecydowanie nie ma żadnego usprawiedliwiania. Daje nam sporo do myślenia, dostrzegamy jak złożonym procesem jest gwałt i jak różnorodny. To nie jest ochrona i poparcie oprawców, ale zwrócenie nam uwagi na kilka kwestii. Poczytałam artykuły na ten temat i wywiady, zrozumiałam że to ją napędza. Ta chęć podzielenia się ze światem, z kobietami, swoim doświadczeniem. Doceniam siłę tej kobiety i jej upór. Jej determinację.

Co do książki jako książki - wspominałam, że głównie to narracja Thordis. Przedstawia nam po kolei każdy dzień pobytu w Kapsztadzie, choć wiele tu retrospekcji. Same dialogi bohaterów, to w większości opowieść dotycząca ich życia. Wymieniali się wspomnieniami w celu zrekonstruowania całego przebiegu zdarzeń aby lepiej się zrozumieć. Poznajemy ich myśli, obawy, uczucia, żale. Czytamy również maile, jakie wymienili, a także fragmenty z pamiętnika Toma. Momentami jest nudno, to trzeba przyznać - nieco zbyt nostalgicznie. Ale bywają też momentyzabawne i miłe, dzięki osobowości Elvy i Toma. Nie da się ich nie polubić. W dodatku otoczka RPA dodaje całej historii niesamowity klimat. Polecam każdemu. Każdej kobiecie przede wszystkim, ale nie tylko. To niesamowicie mądra i wzruszająca książka, która dużo wniesie do naszego życia i skłoni do wielu refleksji. Jak zwykle żałuję jednego - taki ze mnie recenzent, że podczas czytania książek nie mam nawet przy sobie zakładek indeksujących - a tutaj naprawdę mogłabym co chwilę coś zaznaczać.